"Help, mijn kind is verslaafd aan gamen!"

Een bouwblok in Minecraft

Lego bouwblokjes

​Een vraag die ik wel vaker krijg in mijn workshops en ook eentje die ik op verschillende online fora zie terugkomen: mijn kind ziet enkel nog zijn computer en wil met niets anders spelen, mijn zoon is constant op zijn tablet bezig en wil met niets anders spelen, die van mij is alleen nog geïnteresseerd in Minecraft… Ik begrijp de bezorgdheid hierrond zeker, maar meer weten over hoe computerspellen in elkaar zitten, meer inzicht in ASS, én meer duidelijkheid over verslavingsproblematiek kan helpen om dingen in een juist perspectief te zien.
 
Misschien is het daarom goed om eens in te zoomen op volgende vragen:

• Wat is er zo verslavend aan Minecraft?
• Waarom zijn ze toch altijd zo lang bezig met die computerspelletjes?
• Wanneer spreken we van een ‘verslaving’?
• Als het geen verslaving is, wat is het dan wel?
• Wat kan ik doen om te helpen?

 
Wat is er zo verslavend aan Minecraft?
Minecraft spelen is even 'verslavend' als met Lego spelen... Je kan er een hele stad mee bouwen. Het gaat om iets opbouwen. Of dat nu in 'real life' is of 'digitaal', als je iets aan het maken bent dan wil je dat ook graag afwerken.

Een kasteel gebouwd in Minecraft

Een kasteel gebouwd met Lego

​Veel mensen verwarren het 'stopprobleem', dat voortkomt uit problemen met executieve functies, met een 'verslaving'. Dat lijkt vooral het geval te zijn wanneer het om digitaal spelen gaat... Ik heb nog nooit een mama horen zeggen 'hij wil niet stoppen met kleuren wanneer we aan tafel gaan, eerst moet zijn tekening af... hij is verslaafd aan tekenen!'
 
Waarom zijn ze toch altijd zo lang bezig met die computerspelletjes?
Dat mensen met ASS niet lijken te kunnen stoppen met hun bezigheden, heeft te maken met executieve functies (het deel van de hersenen vooraan in het hoofd). En velen verwarren dit gedrag met een verslaving, omdat het gedrag van ‘niet kunnen stoppen’ daar misschien wel een beetje op lijkt. Als mensen met autisme ergens mee bezig zijn is het gewoon enorm, enorm moeilijk om daarmee te stoppen voordat het ‘af’ is.
 
Daarnaast moet je weten dat de computerspelletjes van vandaag dag-en-nacht (!) verschillen van die van 15 of 20 jaar geleden, toen jijzelf op je Commodore 500 ‘Bomb Jack’ of ‘Mouse Trap’ speelde. De spelletjes van vroeger kan je vergelijken met een Candy Crush type spelletjes van vandaag: ze bestonden doorgaans uit hele korte leveltjes waar je door moest. Leveltje klaar? Opslaan (of het slaat gewoon automatisch op) en verder naar het volgende level. Computer (of tablet of gsm) afsluiten? Geen probleem, je kon later gewoon het spel oppikken waar je gebleven was zonder helemaal terug te hoeven beginnen bij level 1. En – belangrijk – een level duurde hooguit enkele minuutjes. De computergames die onze jongeren vandaag kunnen spelen zien er qua structuur toch wel helemaal anders uit: een level kan zorgen voor uren spelplezier. Opslaan kan bij de meeste spelen slechts pas op bepaalde punten in het spel. Als je dus jouw kind of jongere dwingt om de boel af te sluiten… dan kan je wel begrijpen dat hij heftig reageert, omdat hij later helemaal opnieuw moet beginnen. En je wil als speler nu toch ook wel vooruit geraken in het verhaal van de game. Stel je voor dat je telkens wanneer je een film wil kijken, je deze na 20 minuten moet afzetten en je de volgende keer weer van voren af aan moet beginnen kijken. En dat iedere keer weer opnieuw… Dan duurt het wel heel erg lang voordat je het hele verhaal gezien hebt, en dit werkt erg frustrerend. Toch?
 
Wanneer spreken we van een ‘verslaving’?
Strikt genomen: wanneer iemand nog eet en slaapt, zich wast en voor zichzelf zorgt, gaat werken (of naar school gaat), zijn huishouden nog doet (of daarin meehelpt), zijn schoolwerk nog ruimte geeft,... dan is er in principe niet meteen sprake van een verslavingsproblematiek. Bij een verslaving is er geen eten meer, geen wassen en voor zichzelf zorgen, is er geen bijtijds naar bed gaan, geen school, geen huiswerk maken, letterlijk niets meer van dat alles. Dan spreken we over een (groot) probleem. Je wil natuurlijk niet dat het zover komt, dus de zaken wat in de gaten houden en een gezonde bezorgdheid is zeker ok. MAAR: de oorzaak van het zich met niets anders kunnen bezighouden zit misschien niét bij een verslaving.
 
Als het geen verslaving is, wat is het dan wel?
Het komt heeeeeel vaak voor bij mensen (kinderen én volwassenen) met ASS, dat ze erg lang en intensief met een bepaald onderwerp kunnen bezig zijn. Ik herken het heel erg bij mezelf: het hebben van die periodes van heel fel ergens in duiken. We hebben iets ontdekt en willen dat heeeelemaaaal uitpluizen. Volledig! Elk stukje informatie en elk hoekje en elk kantje! En we zijn daarop gefocust totdat we het onderwerp helemaal doorgrond hebben. Dan ebt de interesse vaak weer weg en komt er iets nieuws op ons pad. Of ook niet, we kunnen ook gewoon heel geboeid blijven en jaren met het onderwerp bezig zijn. Zelf ben ik bijvoorbeeld jaren bezig geweest met geschiedenis. Eerst een hele tijd de Middeleeuwen, toen de Romeinen, de Wereldoorlogen,... (je ziet, de interesse in de verschillende tijdperken kwam niet per se in de ‘juiste’ volgorde). Er was in die periode weinig of geen ruimte voor andere interesses. De mensen om me heen vonden dat niet altijd even boeiend als ikzelf. Sinds enkele jaren is de fascinatie voor geschiedenis afgezwakt en heeft deze plaats gemaakt voor het onderwerp ASS (n.a.v. mijn eigen diagnose).
 
Er is dus een verschil tussen niet kunnen stoppen met iets, en de hele dag niets anders willen doen dan dat... Beiden lijken qua gedrag erg veel op elkaar. Maar deze laatste (het de hele dag niets anders willen doen dan bezig zijn met hun favoriete bezigheid) heeft heel vaak te maken met het onvermogen om zelfstandig vrije tijd in te vullen. Om dat te kunnen heb je heel sterke executieve functies nodig. En die missen veel mensen met een autistisch bedraad brein nu net! Veel ondersteuning daarin, vaak op heel concreet niveau, is dan nodig.
 
(Goed om te weten: kinderen met ADHD hebben ook moeite met executieve functies, dus dezelfde problemen i.v.m. zelfstandig invullen van vrije tijd...)
 
Wat kan ik doen om te helpen?
Eerst en vooral is het goed om te beseffen dat ‘vrije tijd’ tijd is die je vrij mag invullen. Dat is tijd waarin niets ‘moet’ gedaan worden. Iedereen vult deze vrije tijd in zoals hij dat graag wilt, vaak op een voor hem ontspannende manier met bezigheden die voor hem aangenaam zijn. De manier waarop jij je vrije tijd invult, kan dus heel erg verschillen van de manier waarop iemand anders dat doet. De een kruipt graag in een zetel met een bol wol en een paar breinaalden, de ander wil zich uitleven met een bal aan de basketring, gaan paardrijden, een film kijken, met vrienden iets gaan drinken,… Er zijn gewoonweg geen regels over wat jij als ontspannend moet ervaren of wat jij graag moet doen. Dat geldt ook voor de ander. En… dat geldt ook voor mensen met ASS.
 
Daarnaast moet je weten dat voor veel mensen met ASS het zelfstandig invullen van vrije tijd niet evident is. Dit geldt voor kinderen met ASS, maar ook voor volwassenen met ASS (ook zij met een normale begaafdheid). Waarom kan dat zo moeilijk zijn voor hen?
 
Nu, de voorste hersenkwab van personen met ASS functioneert anders dan die bij andere mensen. Er zijn nog mensen die moeilijkheden ervaren op het vlak van executieve functies, denk bijvoorbeeld aan personen met ADD, ADHD, mensen met een NAH, enz. Maar wat houdt dat nu precies in? Wel, ik kan er in dit artikel niet te uitgebreid op ingaan, maar ik zal alvast enkele dingen noemen die betrekking kunnen hebben bij het zelfstandig invullen van vrije tijd.

1. Planning
Het kan banaal lijken voor mensen met erg goede executieve functies, maar voor mensen met ASS kan het een grote uitdaging zijn om een antwoord te vinden op vragen als: wanneer heb ik vrije tijd, hoe lang heb ik vrije tijd, wat daarna, enz.
Wat kan je doen: tijd structureren en zichtbaar maken, door bijvoorbeeld vrije tijd in te plannen in de agenda (voor jongeren en volwassenen) of op een daglijn (voor kinderen of mensen met een mentale beperking). Op die manier wordt duidelijk wanneer er ruimte is voor vrije tijd en hoe lang deze duurt.

2. Time management: het inschatten van de tijd
Voordat je een spel gaat spelen, moet je min of meer kunnen inschatten hoeveel vrije tijd je hebt (dus: hoe lang je met iets kan bezig zijn) en welke spelen je dan kiest i.f.v. die hoeveelheid vrije tijd. Voor mensen met ASS blijkt dit inschatten van tijd niet zo evident te zijn. Bijvoorbeeld: je zegt tegen je kind: ‘Kijk, we hebben nog een half uurtje voordat we moeten vertrekken. Kies jij even een spelletje uit? Dan spelen we nog even iets voor we weg gaan.’ Het kan goed zijn dat hij heel enthousiast Monopoly uit de kast haalt. Maar dat lijkt geen goede keuze te zijn, aangezien je eer je alles hebt klaargezet voor het spel alweer bijna alles opnieuw moet opruimen want je hebt maar een half uurtje.
Wat je kan doen: haal zelf een aantal spelletjes boven die geschikt zijn om in een half uurtje te spelen, en laat hem daaruit kiezen.

3. Een beperkte verbeelding (heeft niet meteen te maken met executieve functies, wel met andere aspecten van het autistisch denken)
Naast een goed time management, moet je kunnen bedenken wat je gaat doen. En daar wringt vaak de schoen. Het probleem hierin zit hem in de beperkte verbeelding die mensen met ASS vaak parten speelt. Het gaat hier niet meteen over fantasie hebben of niet, wel over dat je kan bedenken welke verschillende mogelijkheden er zijn.
Wat je kan doen: ik heb samen met mijn dochtertje, Laura, een lijstje gemaakt van dingen die binnen kunnen gespeeld worden en dingen die buiten kunnen gespeeld worden. Dat maakt dat Laura niet op het moment dat ze vrije tijd heeft, moet beginnen bedenken welke de mogelijkheden zijn. Dat bespaart haar alvast wat energie én frustratie op momenten dat haar vrije tijd daar is.

4. Kiezen en flexibiliteit
Eens je weet welke mogelijkheden er zijn, moet je er ook toe kunnen komen om een spel of bezigheid te kiezen. Ook dit kan een hindernis betekenen voor iemand met ASS. Hierbij speelt ook de flexibiliteit een rol. Ongekend is onbemind en dat is vaak nog veel meer het geval in het hoofd van iemand met ASS. Nieuwe dingen zijn ongekend en voelen aan als erg eng, een sprong in het diepe. En dat is niet meteen een ontspannende gedachte, nietwaar? Je zou zelf ook niet graag jouw vrije tijd invullen met telkens weer een activiteit die voor jou als onbekend, onbetrouwbaar, risicovol en uitermate spannend aanvoelt. Nieuwe dingen proberen is daarom iets dat heel erg moeilijk kan zijn voor iemand met ASS. Hij houdt het dan ook vaak graag bij het oude bekende.
Wat je kan doen:
- Verminder de keuzestress. Schotel twee à drie mogelijkheden voor en laat daaruit kiezen.
- Probeer de interesse te verbreden. Ik heb bijvoorbeeld mijn dochter een boek over Minecraft gegeven. En... toen las ze een boek! Intussen leest ze ook andere boeken, omdat ze heeft ervaren dat ze lezen ook leuk kan vinden. Doe het stap voor stap... met hele kleine stapjes en vier elke stap vooruit!
- Nieuwe dingen samen doen kan de drempel verlagen. Maak tijd om samen nieuwe dingen uit te proberen.

5. Beginnen met het spel
Het kan erg idioot klinken, maar het komt voor dat zelfs wanneer er dan uiteindelijk een keuze gevallen is, de persoon met ASS er niet toe komt om zonder dralen te beginnen met het spel. Dat kan ook liggen aan het feit dat de organisatie in zijn hoofd nog niet gelukt is.

6. Organisatie
​Naast het plannen van vrije tijd, moet je ook nog in staat zijn om dit blok tijd in te vullen of te organiseren. Je moet o.m. weten hoe je je vrije tijd gaat invullen, wat je daar dan allemaal voor nodig hebt, waar je je daarmee kan/mag bezighouden, enz.
Wat je kan doen: je kan werken met stappenplannen of lijstjes waarop staat wat je allemaal nodig hebt om een bepaalde activiteit te doen.
 
Ook belangrijk om te weten: een fascinatie, daar vluchten we ook in wanneer we veeeeel stress hebben. Het is dus niet raar dat je kind de laatste tijd (gezien de drukte die gepaard gaat met de tijd van het jaar) meer op Minecraft of een andere game of gewoon op zijn ‘schermpjes’ bezig is. Hij zoekt zijn rust, zijn ontspanning op. Ik geloof dat het reëel is te denken dat eens de drukte van de feesten voorbij is en ook de school en de 'normale' gang van zaken en structuur er weer is... het misschien toch weer 'beter' gaat (lees: hij misschien wat minder Minecraft nodig heeft om tot rust te komen). Ook eenvoudigweg rust bieden en geduld hebben zijn daarom dingen die je best meeneemt in dit verhaal.
 
Conclusie
Je ziet dat er echt wel wat komt kijken bij het invullen van vrije tijd. Mensen die geen moeilijkheden ervaren met executieve functies, ervaren veel van bovenstaande aspecten als vanzelfsprekend. Ik hoop dat ik een beetje heb kunnen aantonen dat deze processen echter veel ingewikkelder zijn dan ze lijken, en dat deze voor mensen met ASS (en anderen die moeite ervaren met de executieve functies in hun brein) verre van vanzelfsprekend zijn. Merk alsjeblieft ook op dat dit weinig te maken heeft met intelligentie. Het feit dat iemand moeilijkheden kan ervaren met executieve functies, wil niet zeggen dat hij dom is.
 
Vraag een autisme coach gerust om hulp! Je kan als ouder of partner, vriend of collega,… niet overal expert in zijn. Er zijn mensen die zich in ASS verdiept hebben, en waar je hulp kan aan vragen. Kom je zelf handvatten of inspiratie tekort, vraag hen dan aan om advies!
 
Ook leuk om te weten is, dat het thema ‘vrije tijd’ in de POMA-reeks (Praktisch Omgaan Met Autisme) aan bod komt. Daar geven we nog meer tips m.b.t. het helpen bij het invullen van vrije tijd. Ook leggen we uit welke sociale aspecten er komen kijken bij het samen spelen (en samenwerken) en hoe je met deze uitdagingen kan omgaan. Daarnaast biedt Assodem een verdiepingssessie, waarin we in kleine groep tot op individueel niveau advies meegeven en samen met jouw én je kind (of partner of vriend(in)) aan de slag gaan! Kijk op www.assodem.com/workshops voor meer info en houd www.assodem.com/agenda zeker in de gaten!
 
Veel succes!
Miriam